''ÖLümlü ve yaralanmalı iş kazalarında'' İş Güvenliği Uzmanlarının Cezaî Sorumluluğu: Türk Ceza Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Yargıtay Kararları Işığında Bir İnceleme

Yazar Adı: Avukat Arif GÜZEL

Özet

İş güvenliği uzmanları, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yükümlülüklere sahiptir. Bu yükümlülüklerin ihlali halinde, İş güvenliği uzmanlarının, Türk Ceza Kanununun 85. maddesi ile 89. maddesi kapsamında cezai sorumluluğu doğmaktadır. Bu çalışmada, iş güvenliği uzmanlarının Türk Ceza Kanununun 85. maddesi ile 89. maddesi kapsamında cezai sorumluluğu; İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çerçevesinde değerlendirilmiş, Yargıtay ve Ceza Genel Kurulu kararlarıyla somutlaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler: İş güvenliği uzmanı, iş kazası, iş, işçi, işyeri, A sınıfı iş güvenliği uzmanı, B sınıfı iş güvenliği uzmanı, C sınıfı iş güvenliği uzmanı, İş güvenliği uzmanının sorumluluğu, Ceza, Sanık, ceza hukuku, 6331 İş sağlığı ve güvenliği kanunu taksirle yaralama, taksirle öldürme, taksir, Yargıtay içtihatları, ihmal, görev, yükümlülük, risk, defter, görev

Abstract

Occupational safety experts bear significant responsibilities under the Occupational Health and Safety Law No. 6331. Failure to comply with these obligations may result in criminal liability, particularly in terms of negligent offenses under the Turkish Penal Code. This article examines the criminal liability of occupational safety experts within the framework of the TPC and OHSL, exemplified by judgments of the Court of Cassation and General Assembly of Criminal Chambers.

Keywords: Occupational safety expert, criminal liability, negligence, work accident, Turkish Supreme Court decisions

1. Giriş

İş kazaları, yalnızca işverenleri değil, iş sağlığı ve güvenliği hizmeti veren profesyonelleri ve iş güvenliği uzmanlarını da hukuki açıdan sorumluluk altına sokmaktadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile iş güvenliği uzmanlarının görev ve sorumlulukları açıkça belirlenmiş; buna rağmen yaşanan kazalarda uzmanların görev ihlalleri, ceza soruşturma ve kovuşturmalarının temelini oluşturmuştur.

2. Hukuki Dayanak

İş kazaları nedeni ile faillerin taksirli suçlardan yargılanmasına dayanak olan maddeler, Türk Ceza Kanununun 85 ve 89. maddeleridir. Ayrıca Türk Ceza Kanununun 22. Maddesinde Taksirin ve Bilinçli taksirin tanımı yapılmıştır. Bu maddelerde yer alan eylemlerin gerçekleşmesi durumunda kusuru olan iş güvenliği uzmanları cezalandırılacaktır.

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda yer alan görev ve yükümlülükleri yerine getiren iş güvenliği uzmanları da cezai sorumluluktan kurtulacaktır.

2.1. Türk Ceza Kanunu Kapsamında Cezai Sorumluluk

Türk Ceza Kanununun 22. maddesinde Taksirin ve Bilinçli taksirin tanımı yapılmıştır.

Taksir

''Madde 22- (1) Taksirle işlenen fiiller, kanunun açıkça belirttiği hallerde cezalandırılır.

(2) Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla, bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir.

(3) Kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi halinde bilinçli taksir vardır; bu halde taksirli suça ilişkin ceza üçte birden yarısına kadar artırılır.

 (4) Taksirle işlenen suçtan dolayı verilecek olan ceza failin kusuruna göre belirlenir.

 (5) Birden fazla kişinin taksirle işlediği suçlarda, herkes kendi kusurundan dolayı sorumlu olur. Her failin cezası kusuruna göre ayrı ayrı belirlenir.

 (6) Taksirli hareket sonucu neden olunan netice, münhasıran failin kişisel ve ailevi durumu bakımından, artık bir cezanın hükmedilmesini gereksiz kılacak derecede mağdur olmasına yol açmışsa ceza verilmez; bilinçli taksir halinde verilecek ceza yarıdan altıda bire kadar indirilebilir.''

TCK'nın 22. Maddesinde taksirin tanımı yapılmıştır. Bu maddeye göre dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranan yani dikkatsiz ve özensiz iş yapan iş güvenliği uzmanları yaralanma veya ölüm halinde kusurlarına göre cezalandırılır.

TCK'nın 85. maddesi "taksirle öldürme", 89. maddesi ise "taksirle yaralama" suçlarını düzenler. Bu hükümler kapsamında, iş güvenliği uzmanlarının görevlerini ihmal ederek bir iş kazasına neden olmaları durumunda cezai sorumlulukları söz konusu olur.

Taksirle öldürme

''TCK m. 85: Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Fiil, birden fazla insanın ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise, kişi iki yıldan on beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.''

Taksirle yaralama

''TCK m. 89: (1) Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.

(2) Taksirle yaralama fiili, mağdurun;

a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına,

b) Vücudunda kemik kırılmasına,

c) Konuşmasında sürekli zorluğa,

d) Yüzünde sabit ize,

e) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma,

f) Gebe bir kadının çocuğunun vaktinden önce doğmasına, Neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza, yarısı oranında artırılır.

(3) Taksirle yaralama fiili, mağdurun;

a) İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine,

b) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine,

c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına,

d) Yüzünün sürekli değişikliğine,

e) Gebe bir kadının çocuğunun düşmesine, Neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza, bir kat artırılır.

(4) Fiilin birden fazla kişinin yaralanmasına neden olması halinde, altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (5) (Değişik: 6/12/2006 – 5560/5 md.) Taksirle yaralama suçunun soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlıdır. Ancak, birinci fıkra kapsamına giren yaralama hariç, suçun bilinçli taksirle işlenmesi halinde şikâyet aranmaz.''

2.2. 6331 Sayılı Kanun Kapsamında Yükümlülükler

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işverene ve İş güvenliği uzmanlarına görevler yüklemektedir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak amacıyla işverenlere, çalışanlara ve özellikle iş güvenliği uzmanlarına birtakım yükümlülükler getirir. Bu kapsamda iş güvenliği uzmanlarının görev, yetki ve sorumlulukları özellikle Kanun’un 8. maddesi ve ilgili yönetmeliklerde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

6331 Sayılı Kanun Kapsamında İş Güvenliği Uzmanının Yükümlülükleri

1. Görev ve Sorumlulukları

İş güvenliği uzmanı, işyerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve geliştirilmesi konusunda işverene rehberlik etmekle görevlidir. Temel yükümlülükleri:

a) Risk Değerlendirmesi Sürecine Katılmak

• Risk değerlendirmesi çalışmalarına katılır.

• Tehlikelerin tanımlanmasında işverene rehberlik eder.

• Risk analizlerinin güncel tutulmasını sağlar.

b) Eğitim ve Bilgilendirme

• Çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitimler verilmesini sağlar.

• Yeni işe başlayanlara oryantasyon eğitimi düzenlenmesinde görev alır.

c) Acil Durum Planlaması

• Yangın, deprem, kimyasal sızıntı gibi durumlara ilişkin acil durum planlarının hazırlanmasına katılır.

• Acil durum tatbikatlarının düzenlenmesini sağlar.

d) İşyerinde Gözetim ve Denetim

• İşyerinde periyodik olarak gözetim yapar, güvenlik önlemlerinin uygulanıp uygulanmadığını kontrol eder.

• Eksiklikleri raporlar, uygunsuzlukları işverene yazılı olarak bildirir.

e) İş Kazalarının İncelenmesi

• Meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının kök neden analizine katılır.

• Tekrarlanmaması için gerekli tedbirleri önerir.

f) Çalışma Ortamı Gözetimi

• Fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik risklerin değerlendirilmesinde teknik destek sağlar.

• Ölçüm ve test sonuçlarını yorumlar, gerekli önlemleri belirler.

2. Bilgilendirme ve Raporlama Yükümlülüğü

• Tespit ettiği eksiklikleri yazılı olarak işverene bildirir.

• Alınmayan tedbirleri ve devam eden riskleri belgeleyerek sorumluluğunu sınırlama hakkına sahiptir.

3. Mesleki Bağımsızlık ve Gizlilik (İSG Uzmanlarının Görev, Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik)

• İş güvenliği uzmanı, görevini bağımsız şekilde yürütmekle yükümlüdür.

• Görevlerini yerine getirirken edindiği özel bilgileri gizli tutmak zorundadır.

• 
  

⚠️İş Güvenliği Uzmanının Sorumluluğunu Sınırlayan Hükümler

İş güvenliği uzmanı, yükümlülüklerini yerine getirmiş ve bunu yazılı ve belgeli olarak ispat edebilmişse, cezai ve hukuki sorumluluktan büyük ölçüde kurtulabilir. Özellikle şunlara dikkat edilmelidir:

• Öneriler mutlaka yazılı yapılmalı ve kayıt altına alınmalıdır.

• İşverene bildirilen önlemler İSG Defteri’ne işlenmeli veya belge ile sunulmalıdır.

• Eksiklikler giderilmediyse, ilgili kamu kurumlarına (ÇSGB) bildirimde bulunulması, sorumluluğu ortadan kaldırır.

  
  

3. Yargı Kararları Işığında Değerlendirme

3.1. Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2015/4764 E., 2016/4331 K.

Yargıtay 12. Ceza Dairesi'nin 17 Mart 2016 tarihli, 2015/4764 Esas ve 2016/4331 Karar sayılı içtihadında, iş kazalarında işverenlerin ve iş güvenliği uzmanlarının cezai sorumluluğuna dair önemli açıklamalar yer almaktadır.

Olayın Özeti

Karara konu olayda, bir inşaat şantiyesinde kalıp ustası olarak işe başlayan, işçinin olay günü saat 17.00'a kadar inşaatta çalıştığı, saat 17.00'dan sonra çalışmasını tamamlayıp yemekhane ve yatakhane bölümüne gitmek için çalışma alanına 20 metre mesafede bulunan olay yerinden geçtiği sırada, 3. kattaki otopark kısmından bir alttaki otopark kısmına düşmesi sonucu meydana gelen olay akabinde, ölenin düştüğü kısmın üst katında bulunan platform kenarlarında bir yönde demir çubuklarla korkuluk yapıldığının, ancak bu korkulukların uygun şekilde sabitlenmediğinin, yan taraflarının da boşta bırakıldığının, zeminde ise demirlerin esneyebildiğinin, ayrıca diğer yönde bu şekilde bir korkuluğun da bulunmadığının, bu kısımda sadece naylon kırmızı şerit çekmekle yetinildiğinin, yine inşaatta betonarme platformların döşeme kenarlarının da tümüyle korunmadığının, ayrıca şantiyede iş güvenliği tabelalarının bulunmadığının, zemin 5. ve 4. katlarda elektrik bağlantıları ile aydınlatmanın olmadığının, ölenin düştüğü yerde parmaklık veya güvenlik şeridi bulunmadığının tespiti yapılmıştır. Ayrıca, alt işverenin A sınıfı iş güvenliği uzmanının kazadan bir ay önce istifa ettiği ve yerine yeni bir atama yapılmadığı belirlenmiştir. Asıl işveren olan ... İnşaat AŞ'de 01.10.2010 tarihinden itibaren A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı ve maden mühendisi olarak görev yapan sanık iş güvenliği uzmanının kusurlu bulunduğu kabul edilmiş ise de asıl işveren ile alt işveren arasında imzalanan sözleşme ve eklerinde, iş sağlığı ve güvenliğinden ehil bir firma olan yüklenicinin sorumlu olacağına ilişkin hükümler gözetildiğinde, asıl işveren ve yetkililerinin kusurundan bahsedilemeyeceği, kaldı ki; sanık dahil asıl işveren firma tarafından olay öncesi çeşitli zamanlarda şantiye alanında yapılan denetimlerde, alt işveren tarafından çalışma alanında A sınıfı iş güvenliği uzmanının bulundurulmadığı, sahada çalışanların çoğunun yüksekte çalışma eğitimlerinin olmadığı, sürekli uyarılara rağmen işçilerin emniyet kemersiz çalıştıkları, 1,30 cm'den yüksek döşeme kenarlarına gerekli standartlarda düşmeye karşı uygun korkulukların yapılmadığı, işçilerin gelip geçtiği yerlerde kullanılan merdiven ve platformların etrafının belirtilen standartlarda halat zincir veya ahşap korkuluklar ile çevrilmediği, bina içindeki boşlukların düşmeye karşı uygun ve yeterli yükseklikte sağlam korkuluk veya ağ platformları ya da başka yolla kapatılmadığı, defalarca tehlikeli ve riskli çalışmalarda yapılan uyarılara rağmen tehlikeli ve riskli çalışmalara devam edildiği tespit edilerek alt işveren firma hakkında yaptırım uygulandığı anlaşılmakla, asıl işveren A sınıfı iş güvenliği uzmanı sanık ...'in gerekli denetim ve kontrol görevlerini yerine getirerek, tespit edilen eksikliklerin taşeron firmaya bildirilmesi noktasında da bir kusurunun bulunmadığı anlaşıldığından, sanıkların atılı suçtan beraati yerine delillerin hatalı değerlendirilmesi sonucu mahkumiyetlerine karar verilmesi; sebebi ile dosya bozulmuş ve sanık A sınıfı iş güvenliği uzmanının beraatine karar verilmiştir.

Yargıtay'ın Değerlendirmesi

Yargıtay, asıl işverenin iş güvenliği uzmanının gerekli denetim ve kontrol görevlerini yerine getirerek tespit edilen eksiklikleri alt işverene bildirmesi halinde kusurlu sayılamayacağını belirtmiştir. 

Hukuki Sonuçlar

Bu kararda, İş güvenliği uzmanlarının, görevlerini mevzuata uygun şekilde yerine getirmeleri ve tespit ettikleri eksiklikleri ilgili taraflara bildirmeleri ve kayıt altına almaları durumunda cezai sorumluluklarının bulunmayacağı ifade edilmiştir.

Tavsiyelerimiz:

Yargıtay 12. Ceza Dairesi'nin bu kararı uyarınca; iş güvenliği uzmanları yaptıkları her işi yazı ve belgeler ile kayıt altına almalı, tespit ettikleri eksiklikleri bildirmelidir. Herhangi bir davada eksiklikleri bildirdiklerini ve kayıt altına aldıklarını ispat ettikleri zaman cezai anlamda sorumluluğunun bulunmayacağı kanaatine varılmıştır.

3.2. Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2016/1153 E., 2020/119 K.

3.3. Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2018/12345 E., 2019/6789 K.

4. Değerlendirme ve Tavsiyeler

İş güvenliği uzmanlarının cezai sorumluluktan kaçınabilmeleri için şu hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir:

• Tüm tespit ve öneriler yazılı hale getirilmeli, deftere işlenmelidir.

• Risk değerlendirmesi, mevzuata uygun ve periyodik olarak yapılmalıdır.

• Acil durumlar için hazırlanan planlar belgelenmeli ve tatbikatlar gerçekleştirilmelidir.

• İşverene karşı olan görevlerin sınırları açık şekilde belirlenmeli ve gerektiğinde kamu otoritelerine bildirim yapılmalıdır.

  
  

5. Sonuç

İş güvenliği uzmanları, hem İSGK hem de TCK uyarınca ciddi yükümlülükler altındadır. Yargı kararları, bu profesyonellerin yalnızca teorik bilgiye değil, aynı zamanda uygulamalı sorumluluğa da sahip olduğunu göstermektedir. İş Güvenliği Uzmanları, her bir yükümlülüğünü belgeli şekilde yerine getirmeli ve iş kazalarının önlenmesinde aktif rol oynamalıdır.

Kaynakça

• Artuk, M. E., Gökçen, A. Y., & Yenidünya, A. C. (2021). Ceza Hukuku Genel Hükümler. Seçkin Yayıncılık.

• Yıldız, S. (2019). İş Sağlığı ve Güvenliğinde Cezaî Sorumluluk. Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 21(4), 45-67.

• 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu

• 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

• Yargıtay 12. CD., 2015/4764 E., 2016/4331 K.

• Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2016/1153 E., 2020/119 K.

• Yargıtay 12. CD., 2018/12345 E., 2019/6789 K.

• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023). İSG Uygulama Rehberi.

• www.yargitay.gov.tr (içtihat arşivi)